Marka, patent nasıl belli bir zihinsel yaratıcılığı ve emeği koruma altına alıyorsa Coğrafi işaretler de belli bir yöreye has, sadece orada bulunabilen insan veya doğa ürünlerini koruma altına alır. Coğrafi işaret, belirgin bir niteliği, ünü veya diğer özellikleriyle kökeninin bulunduğu bir yöre, alan, bölge veya ülke ile özdeşleşmiş bir ürünü gösteren tescildir. Bazı ürünler menşe işareti, bazıları ise mahreç işareti olarak korunurlar.
19-21 Eylül 2019 tarihlerinde Ankara’da 2. Coğrafi Ürünler Zirvesi yapıldı. Yerel medyamızda Rize’nin zirveye Coğrafi İşaret Tescili olan 5 ürünü ile katıldığını okuduk. Paylaşılan görselde de bu ürünler Rize Bezi (Feretiko), Rize Simidi, Baston Ekmek, Derepazarı Pidesi ve Çayeli Kuru Fasulye Yemeği olarak sıralandı.
Özellikle Rize Bezi – Feretiko konusu ilgi alanım. Sorunları dağ gibi bile olsa çay’a ikame, alternatif elbette değil, olmasında. Ama çay öncesi Rize ekonomisinin temel ürünü kenevir yeniden yörede yeşermeli, ikici ürün olmalı. Kültür mirası olarak da korunmalı. Bunun içinde yıllardır yazıyorum, konuşuyorum. Sayın Cumhurbaşkanımızda bu yılın başında kenevirin ekimine izin verilen 18+1 il için seferberlik çağrısında bulundu ama farklı nedenlerle özellikle Rize de karşılık bulamadı.
Rize’de geçen yıl bir aile deneme amaçlı üretim izni aldı, ekim yaptı. Bu yılda çok sayıda çiftçi yaklaşık 15 dönüme ekim izin aldı. Yanı Rize’de kenevir ekilmiyorken, dolayısıyla liften iplik yapılamazken Rize Bezine Coğrafi İşaret / Mahreç almışız. Romanya ipliğinin Denizli de dokunmasından hareketle (Halk Eğitim Kurslarının ithal iplikten dokuması çok düşük bir metraj) mahreci alma başarısını göstermişiz ama kendi ipliğimizden kendi gerçek kumaşımızı (Rize Bezi Feretiko) üretebilmeye dikkat çekebilmek için hafta başında “FERETİKONUN COĞRAFİ TESCİLİ VAR, KENDİSİ ?” başlıklı makalemi paylaştım.
Rize için tescili mutlaka alınması gereken iki önemli ürün içinde, “Henüz Coğrafi İşaret alınma aşamasında olan Rize Çayını da, Anzer Balını da bu kategoride değerlendirebiliriz” diye yazmıştım.
Zirveye katılan resmi makamlarımız hazırladıkları görsellerde Cİ tescilli 5 ürünümüze yer vermişken okur ve hemşerilerim Çay ve Anzer Balının Coğrafi İşaretinin alınmış olduğu iddiasında bulundular. Baston Ekmeğe, Derepazarı Pidesine coğrafi tescil alınmışken yörenin temel geçim kaynağı çay ile dünyanın en değerli, müstesna balının coğrafi tescilinin olamaması tuhaftı.
Türk Patent ve Marka Kurumunun internet sitesine girerek Menşe Adı veya Mahreç İşareti almış ürünlerin listesini inceledim. Listede Türkiye genelinden 817 ürün için başvuruda bulunulmuş, bunların yarısı tescil almış.
2005’den itibaren Rize’den de Coğrafi İşaret Tescili için 10 ürün için başvuruda bulunulmuş. Görselde yer alan, yukarıda sırladıklarımın haricinde başvurusu yapılan Rize ürünleri Rize Çayı, Kavurması, Pepeçurası, Muhlaması ve Anzer Balı olarak gözüküyor. 26.5.2011’de Anzer Balı için, 15.8.2017’de Rize Çayı için başvurulmuş ama kurumun sitesinde durumları hala başvuru sürecinde gözüküyor.
Anzer Ballıköy Kooperatifinden Şaban Hapeloğlu, “yıllar önce başvurduk ve çok şükür coğrafi işaretlemeyi aldık, kooperatif adına tescilledik” diyor ama 15 Aralık 2017 tarih ve 19 sayılı Resmi Coğrafi İşaret ve Geleneksel Ürün Adı Bülteni’nde sadece Anzer Bal’ının Coğrafi İşaret başvurusu yayımlanmış. Dahası https://rize.tarimorman.gov.tr adresinde yer alan haberde, “15 Şubat 2019 tarihinde Müdürlüğümüz toplantı salonunda yörede kurulan kooperatiflerin yöneticileri ile ANZER balı için coğrafi işaret alınarak bu markanın korunması ve geliştirilmesi, kooperatiflerin sorunları ve bölgedeki arıcılık konularında görüş alışverişinde bulunulmuştur. Toplantı sonunda yöre kooperatiflerinin bir araya gelerek birlikte çalışma yapılması ve İl Müdürlüğümüzce Anzer Balı için coğrafi işaret alınması konusunda karar verilmiştir” deniyor.
Bu belgelere göre belli ki dünyaca meşhur Anzer Balı ve Çay için ilk adımlar atılmış, devamı ihmal edilmiş. Umarım kısa sürede coğrafi tescil süreçlerini tamamlar, marka değerlerini daha da yüceltirler.
Rize için Coğrafi İşaretli ürünler arasında elbette yer alabilecek başka ürünlerimizde olabilirdi. İlk anda aklıma gelenler; Bere Armudu, Kokulu Rize Üzümü, Laz Böreği (Hopa Laz Böreği tescil almış), Rize Mandalinası, Andon Suyu, Kaynana Lokumu, Hemşin Sütlacı, Hamsi Pilavı, Palamut Ekşili, Kara Üzüm Pekmezi, Likapa.